W ramach reformy decentralizacyjnej w zeszłym roku ostatecznie zatwierdzono zakres kompetencji ukraińskich gmin – hromad. Kolejne etapy zmian napotykają jednak na problemy. Fundacja Solidarności Międzynarodowej współpracuje z ukraińskimi samorządami przy wprowadzaniu reform.
Hromada z centrum w Sośnicy, w obwodzie czernihowskim, liczy 15,5 tysiąca mieszkańców. W jej skład wchodzi 17 miejscowości. Sośnica sprawia wrażenie zadbanej, a motywem przewodnim jej dekoracji jest kino, stąd w parku w centrum kamera filmowa. Filmowa tematyka nie jest dziełem przypadku: to właśnie w Sośnicy urodził się ukraiński reżyser Ołeksandr Dowżenko, jeden z największych twórców radzieckiego kina. W lokalnym muzeum można obejrzeć chatę, w której się wychowywał się oraz niewielką ekspozycję opowiadającą o jego skomplikowanym życiu: Dowżenko był apologetą władzy radzieckiej, a władza ta go regularnie prześladowała. Co roku muzeum odwiedza około 20 tysięcy osób, głównie z Ukrainy, ale zdarzają się również turyści z Polski, Francji, czy Niemiec.
Fot. Muzeum Ołeksandra Dowżenki w Sośnicy
Wyludnienie i brak pracy
Na co dzień jednak Sośnica żyje swoim zwykłym spokojnym życiem. Miasteczko położone jest z dala od głównych tras i otoczone przez wyludniające się wsie. Postępujący spadek zaludnienia to problem całego regionu. Wiele osób wyjechało do Czernihowa i Kijowa, inni zdecydowali się na zagraniczną emigrację.
Tetiana Sira, kierująca Centrum Świadczenia Usług Socjalnych w Sośnicy podkreśla, że większość mieszkańców hromady to emeryci lub osoby w wieku przedemerytalnym. Najbardziej dotkliwym problemem, z jakim się mierzą, jest brak pracy.
– Ludzie najczęściej żyją z własnych gospodarstw. W centrum jest fabryka ubrań, mleczarnia. Biznes nie jest w stanie zapewnić pracy wszystkim. Przedsiębiorstwa zatrudniają maksimum stu pracowników – zaznacza.
W Centrum Świadczenia Usług Socjalnych fryzjer i krawcowa przyjmują za niewielkie pieniądze. Jest również bank odzieży, który cieszy się dużą popularnością.
– W każdy czwartek i niedzielę jeździmy z brygadą interwencyjną po wsiach i przekazujemy ubrania. Każdy bierze, co mu potrzeba, my tylko notujemy, ile kto wziął. Wszystko jest za darmo, to znaczy z budżetu hromady – dodaje Tetiana Sira.
Fot. Fryzjer w Centrum Świadczenia Usług Socjalnych
Porady z dojazdem, darmowe rowery
Wyjazdowa brygada interwencyjna, w skład której wchodzą między innymi pielęgniarka i prawnik, to jedna z inicjatyw zrealizowanych we współpracy z Fundacją Solidarności Międzynarodowej. Fundacja wparła ją poprzez zakup samochodu.
– Ten samochód to tylko element projektu, ale bez niego nikt by naszych usług nie otrzymał. Usługa przyjeżdża do ciebie, żebyś mógł z niej skorzystać. To jest bardzo wygodne – zwraca uwagę kierujący sośnicką hromadą Andrij Portnyj.
O Sośnicy zrobiło się jednak głośno z powodu innej inicjatywy. W miasteczku pojawiły się ogólnodostępne rowery w charakterystycznym różowym kolorze. Służą one przede wszystkim osobom spoza Sośnicy, które przyjeżdżają załatwić swoje sprawy. Taka wypożyczalnia jest inicjatywą unikalną w skali Ukrainy, więc do miasteczka zjeżdżali dziennikarze z całego kraju, żeby ją nagłośnić.
Każdy rower ma GPS i na bieżąco można śledzić, czy nie dzieje się z nim nic złego. Rowery socjalne są udostępniane za darmo. Obok każdego parkingu jest stacja serwisowa, z której każdy może skorzystać.
– Wiele osób jeździ na Zachód, widzi jak tam jest i też chce tak żyć, jak w Europie. Nikt rowerów nie niszczy – zaznacza Switłana Pastuszenko, sekretarz Sośnickiej Rady Wiejskiej.
Dzięki systemowi śledzenia GPS władze Sośnicy wiedzą już, że rowery objechały już kulę ziemską. Projekt kosztował 450 tysięcy hrywien, z czego 400 tysięcy przekazała Fundacja Solidarności Międzynarodowej.
Fot. Anastazja Czornohorska z FSM_Switłana Pastuszenko_Andrij Portnyj_Tetiana Sira i sośnicki rower
Najważniejsze: motywacja i potencjał
Środki finansowe od Fundacji dla hromad to zwieńczenie całego cyklu aktywności: szkoleń, konsultacji, „prac domowych” zakładających stosowanie przez hromady nowych metod zarządzania. A potem jest konkretny pomysł na przetestowanie nabytej wiedzy w praktyce. FSM wybiera do dofinansowania na zasadzie konkursowej najlepsze spośród nadesłanych inicjatyw.
Fot: Kierujący kijowskim biurem FSM Paweł Kost. Zdj. archiwum prywatne
Kierujący kijowskim biurem FSM Paweł Kost tłumaczy, że takie inicjatywy są wspierane z Funduszu Małych Projektów. Każda hromada musi wnieść wkład własny w wysokości minimum 10-15 procent.
– Czasem hromady dają większy wkład. Pokazuje to, że są zmotywowane. Zresztą motywacja jest dla nas kluczowym elementem oceny przy wyborze partnerów do współpracy – zaznacza.
Jego zdaniem, najważniejszy z punktu widzenia dobrego zarządzania hromadą jest czynnik ludzki.
Sukces przychodzi wtedy, kiedy ludzie są elastyczni, z pomysłami i chęciami, tacy, którzy gdy ich ktoś wyprasza drzwiami, to wchodzą oknem. Ten upór, pisanie wniosków, ulepszanie własnej działalności to jeden z warunków sukcesu. Pomysł „socjalnych rowerów” w Sośnicy narodził się podczas wyjazdu studyjnego ukraińskich samorządowców do Polski. Wyjazdy te są jednym ze sposobów na szkolenia pracowników hromad. Cieszą się zainteresowaniem nie tylko jako urozmaicenie projektów, ale przekładają się na działania hromad, które próbują wcielać rozwiązania. Tego rodzaju wyjazdy czy granty to elementy wsparcia ukraińskich samorządów.
Kijów bardzo niechętnie rezygnuje ze swoich wpływów na lokalne władze. Często nakłada na nie nowe obowiązki, ale nie przekazuje pieniędzy albo – jak zauważa kierujący sośnicką hromadą Andrij Portnyj – wprowadza absurdalne rozwiązania finansowe. Przykład? Finansowanie ucznia czy pacjenta jest wszędzie takie same: na wsi, w miasteczku czy w mieście, a przecież wiadomo, że na prowincji dochodzą dodatkowe koszty, choćby transportu dzieci do szkoły czy lekarza do ambulatoriów.
FSM zależy nie tylko na rozwijaniu usług, lecz także na ich jakości. Poprawa jakości usług, za które odpowiadają hromady, to cel kolejnego programu. Kijowskie biuro wspiera bowiem opracowywanie i wdrożenie Wspólnej Metody Oceny – CAF (ang. The Common Assesment Framework), czyli narzędzia kompleksowego zarządzania jakością.
Adaptacja polskich doświadczeń
Natomiast w ramach wsparcia reformy polityki społecznej w Ukrainie FSM współpracuje nie tylko z hromadami, lecz także z władzami na szczeblu centralnym. Pomaga między innymi Ministerstwu Polityki Społecznej w dostosowaniu aktów prawnych do nowych zadań hromad w ramach decentralizacji.
– Robimy to bazując na polskim doświadczeniu, ale nie zapominamy, że trzeba je adaptować do warunków ukraińskich – podkreśla Paweł Kost.
Istotne jest, aby w procesy w jak największym stopniu byli zaangażowani miejscowi eksperci.
– Przenosimy punkt ciężkości na ekspertów ukraińskich, którzy otrzymują pewną wiedzę od ekspertów polskich i później już sami bezpośrednio współpracują z hromadami próbując przełożyć ją na warunki, w jakiej działa konkretna hromada – mówi dyrektor kijowskiego biura FSM.
Weterani, strażacy, pomoc interwencyjna
Oprócz działań wspierających reformy decentralizacyjną oraz polityki społecznej Fundacja Solidarności Międzynarodowej w Kijowie uczestniczy w organizowaniu pomocy psychologicznej dla weteranów wojny w Zagłębiu Donieckim. Hromady wielokrotnie sygnalizowały, że nie ma systemu pomocy weteranom i ich rodzinom, że są pozostawieni sami sobie. W dużych miastach są większe możliwości, ale w hromadach – nie. W ramach tego projektu wybrany przez nas zespół ekspercki przeprowadził szkolenia dla ukraińskich psychologów w obwodzie czernihowskim.
Z hromadami związany jest również kolejny projekt FSM, czyli tworzenie jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych. Cieszy się on ogromnym zainteresowaniem. Zgłosiło się do niego aż 17 procent (około 250) hromad z całego kraju. Wybrano 20 ze względu na ograniczone środki.
FSM w Kijowie wspiera także reformę ukraińskiej oświaty, pracując wraz z partnerami z Niemiec, Finlandii i Estonii w ramach programu EU4Skills, między innymi nad dostosowaniem szkolnictwa zawodowego do potrzeb rynku pracy w siedmiu obwodach Ukrainy. Pandemia spowodowała natomiast konieczność prowadzenia działań interwencyjnych, czyli pomoc szpitalom w walce z koronawirusem. FSM współorganizowała dwa konwoje humanitarne dla Ukrainy.
Działania FSM są współfinansowane w ramach polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.
Tekst i zdjęcia: Piotr Pogorzelski
Materiał przygotowano w ramach współpracy z Fundacją Solidarności Międzynarodowej z okazji 10-lecia jej działalności. Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.
Posłuchaj, jakie działania prowadzą nasze przedstawicielstwa w Ukrainie, Mołdawii, Gruzji.