Wojna nie omija sfery kultury – zabytki i muzea są bombardowane i okradane. Przed pracownikami ukraińskich instytucji kultury stoi więc szczególne zadanie, w którym Fundacja Solidarności Międzynarodowej wspiera ich poprzez wdrożenie elektronicznego systemu zarządzania danymi o zasobach muzealnych.
Po 24 lutego 2022 r. media obiegły zdjęcia pomników: kijowskiemu Tarasowi Szewczence ze specjalnej ochronnej konstrukcji wystaje jedynie głowa, za chwilę zniknie w niej cały; pomnik księcia de Richelieu w Odessie stoi otoczony po szyję workami z piaskiem. W ten sposób Ukraińcy starają się chronić swoje dziedzictwo, które poza wartością artystyczną i historyczną ma obecnie olbrzymi wymiar symboliczny.
Aktom ratowania obiektów kultury towarzyszą obrazy zniszczeń. Spłonęło Muzeum Historyczno-Krajoznawcze w Iwankowie. Pożar strawił większość zgromadzonych w nim obrazów ludowej artystki Marii Prymaczenko, której twórczością zachwycał się Pablo Picasso na Wystawie Światowej w Paryżu w 1937 r. W Mariupolu zbombardowano Muzeum Sztuki im. Archipa Kuindżego – część zbiorów uratowali pracownicy przenosząc je wcześniej w bezpieczne miejsce, większość jednak uległa zniszczeniu.
Narodowe Muzeum Sztuki Ukrainy
Są to jedynie pojedyncze przykłady strat w sferze kultury, jakie poniosła Ukraina. Zgodnie z danymi UNESCO, od wybuchu pełnoskalowej wojny zostało zniszczonych 241 obiektów (stan na 24.02.2023 r.), w tym: 106 obiektów o charakterze religijnym, 18 muzeów, 86 budynków o znaczeniu historycznym lub artystycznym, 19 pomników i 12 bibliotek. Rosyjskie działania wymierzone w obiekty o znaczeniu kulturowym przebiegają w sposób celowy. Część zbiorów jest rabowana i wywożona z Ukrainy. Wojska agresora niszczą też papierową dokumentację muzealną, która zawiera informacje o zebranych kolekcjach.
Jak wspieramy
W tych okolicznościach szczególnie ważne jest gromadzenie danych o obiektach muzealnych w usystematyzowany i scentralizowany sposób. Obecnie papierowa dokumentacja jest przechowywana w muzeach razem ze zbiorami. Fundacja Solidarności Międzynarodowej – we współpracy z Ministerstwem Kultury i Polityki Informacyjnej Ukrainy oraz z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP – opracowała i wdrożyła elektroniczny system zarządzania danymi muzealnymi, który usprawni digitalizację i inwentaryzację zbiorów.
Platforma pozwoli na gromadzenie i przechowywanie danych, umożliwi dostęp do nich oraz ułatwi zarządzanie zasobami. Docelowo zostanie zintegrowana z międzynarodowymi systemami, które śledzą, co się dzieje z dziełami sztuki, gdzie są wypożyczane na wystawy czasowe itp. Pozwoli to na wykrywanie przypadków obrotu obiektów pozyskanych w sposób nielegalny. Do końca 2022 r. powstała wersja podstawowa platformy, opracowano także system wsparcia użytkowników, m.in. przeszkolono online pilotażową grupę jej odbiorców. W wersji pilotażowej użytkownikami platformy zostali pracownicy 12 ukraińskich muzeów, którzy wzięli udział w testowaniu funkcjonalności systemu, a ich uwagi i propozycje zostały uwzględnione w trakcie prac.
Platforma zostanie rozbudowana o funkcje, które umożliwią m.in. korzystanie z niej kolejnym instytucjom. System jest utrzymywany i zarządzany przez ukraińskie Ministerstwo Kultury i Polityki Informacyjnej, zaangażowane w jego opracowanie i wdrażanie. Polskie instytucje kultury również są zainteresowanie tym narzędziem.
Cyfrowa ochrona
Cyfrowe rozwiązania, takie jak platforma opracowana przy wsparciu FSM, to jeden z elementów rozbudowanego systemu zarządzania i ochrony dziedzictwa kultury – niezwykle potrzebny do scentralizowania i uporządkowania informacji o zasobach. Usprawni on także dostęp do danych oraz proces digitalizacji.
Wdrażanie tego rodzaju rozwiązań w obszarze kultury jest niezbędne nie tylko w warunkach wojny, choć wtedy nabierają one szczególnej wagi. Widać to na przykładzie Polski, która w czasie II wojny światowej utraciła kilkaset tysięcy dzieł sztuki, znaczną część – bezpowrotnie. Niektóre zostały zniszczone w wyniku działań wojennych, inne – jak słynny „Portret młodzieńca” Rafaela Santi – wywieziono z Polski i do dziś nie zostały odnalezione.
Projekt „Wdrożenie elektronicznego systemu rejestru Funduszu Muzealnego Ukrainy” jest realizowany przez Fundację Solidarności Międzynarodowej wspólnie z Ministerstwem Kultury i Polityki Informacyjnej Ukrainy, przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, a finansowany przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów RP.