Kreatywność, społeczeństwo obywatelskie, inicjatywa i… murale – jak pojęcia te wpisują się w naszą działalność na rzecz rewitalizacji mołdawskich miast?  

Rewitalizacja to proces, który przechodzi coraz więcej europejskich miast. Upraszczając, jego celem jest przywrócenie atrakcyjności terenom znajdującym się w wizerunkowym lub ekonomicznym kryzysie. Zależnie od źródła problemów, rewitalizacja może obejmować renowację architektury, reformy socjalne czy rozbudowę lokalnej infrastruktury. Cel: zagospodarowanie danego terenu na nowo, a w dłuższej perspektywie rozwój i przeciwdziałanie jego wyludnieniu.  

W przypadku Mołdawii problem wyludnienia jest szczególnie dotkliwy. Brak perspektyw i niewielkie możliwości rozwoju to najważniejsze czynniki odpowiadające za spadek liczby jej ludności. Przez ostatnich 30 lat Mołdawia straciła ponad 1/3 swoich mieszkańców (więcej w reportażu Piotra Pogorzelskiego dla FSM: Mołdawia. Przeciwdziałamy wyludnieniu kraju – Fundacja Solidarności Międzynarodowej (solidarityfund.pl)). Wskutek tych demograficznych zmian cierpią zarówno mołdawskie wioski, jak i miasta. Fundacja Solidarności Międzynarodowej działa na wielu polach, by zatrzymać ten zgubny w skutkach proces: od aktywizacji lokalnej przedsiębiorczości na obszarach wiejskich po rewitalizację pustoszejących ośrodków miejskich. 

Rewitalizacja miast  

Pomysł rewitalizacji miast na szerszą skalę został zainicjowany w 2017 r. przez mołdawskie Ministerstwo Rolnictwa, Rozwoju Regionalnego i Środowiska. W zadaniu tym władze z Kiszyniowa wspierają polskie Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej oraz nasza Fundacja. Po niespełna 5 latach od startu projektu, proces rewitalizacji objął aż 14 miast, które w celu usprawnienia prac połączyły się w Krajową Sieć na rzecz Rozwoju i Rewitalizacji Miast. 

Z inicjatywą wzbogacenia projektu o kolejny element wystąpił Polski Instytut w Bukareszcie: wesprzeć mołdawskie miasta w procesie wizualnej przemiany poprzez murale. Pomysł ten spotkał się z gorącym przyjęciem zarówno ze strony wspomnianej sieci miast, jak i naszej Fundacji, które postanowiły zaangażować się w „muralowy projekt”. 

Kolorowa twarz rewitalizacji 

Kolorowe murale zakrywające zniszczone fasady budynków poprawiają nie tylko estetykę elewacji. Ich zaprojektowanie przez miejskich aktywistów, a następnie zaangażowanie w ich wykonanie artystów młodszej generacji, wpisuje się również w ideę społeczeństwa obywatelskiego. Jest to zachęta do działania na rzecz lokalnej społeczności osób z różnych grup wiekowych i zawodowych. Kolorowe zdobienia zniszczonych bloków czy domów mogą stać się także czynnikiem pobudzającym lokalną turystykę. Za przykład może posłużyć sardyńskie Orgosolo – niegdyś miasto owiane złą sławą, które dziś jest urbanistycznym centrum sztuki ulicznej przyciągającym co roku tysiące miłośników murali z całego świata. Podobnie jak Łódź, uznana za muralową stolicę Polski.  

Pilotażowy „muralowy projekt” przeprowadziliśmy w Straszanach (Străşeni).  To położone zaledwie 25 km na północ od Kiszyniowa miasteczko nie wyróżnia się na tle innych mołdawskich miejscowości. Brak tu zapierających dech w piersiach zabytków czy świetnie prosperujących przedsiębiorstw. Jedynym, bardzo cennym wyróżnikiem, jest jednak ponadprzeciętnie zaangażowana społeczność, która chętnie współpracuje z samorządowcami na rzecz nadania blasku swej „małej ojczyźnie”. Nic więc dziwnego, że do pracy nad muralami podeszła bardzo profesjonalnie. 

Polsko-mołdawski artystyczny sojusz 

Jakie budynki pokryć muralami? Co powinny przedstawiać naścienne malowidła? I kto powinien je wykonać? Nad tymi pytaniami głowili się wspólnie samorządowcy i mieszkańcy Straszan. Ostatecznie wymyślenie tematyki murali powierzono lokalnym aktywistom. Ich wizję w życie wcielili artyści z Polski i Mołdawii: Veronie Klyushnik, Daria Makarewicz i Alexander Sovcov. Efekty prac zaprezentowane zostały na uroczystej gali z udziałem lokalnych władz oraz Ambasady RP w Mołdawii. Murale, pełne symboliki i ukrytych przekazów, zdobią budynki komunalne i parkowe: 

Nie tylko murale 

Murale w Straszanach są niewielkim, choć niezwykle barwnym, elementem naszego szeroko zakrojonego programu rewitalizacji mołdawskich miast. Rewitalizacja ta prowadzona jest równocześnie na różnych płaszczyznach i ma doprowadzić do:  

1) nawiązania dialogu między władzami, mieszkańcami i lokalnymi podmiotami w zakresie refleksji nad rozwojem miasta; 

2) zbadania potrzeb i zasobów lokalnej społeczności w celu opracowania programu rewitalizacji, obejmującego wspólną wizję i kompleks zintegrowanych działań; 

3) realizacji programu oraz powstania partnerstw lokalnych i krajowych. 

Nasza Fundacja wspierała uczestników programu na każdym z etapów, organizując warsztaty, spotkania robocze, staże w Polsce oraz współpracując z przedstawicielami miast w opracowaniu planów rewitalizacji. Na podstawie doświadczeń pierwszych miast, które w latach 2018-2019 zrealizowały swoje inicjatywy, przygotowaliśmy metodologię, którą rozszerzamy na kolejnych uczestników projektu. 

Nasze działania już przynoszą pierwsze efekty: rewitalizacja została wprowadzona jako priorytet do ministerialnego programu rozwoju miast, finansowanego z Krajowego Funduszu Rozwoju Regionalnego na lata 2021-2023. Fundusz sfinansuje projekty w tych miastach, które mają plany rewitalizacji przygotowane zgodnie z wytycznymi ministerialnymi i podręcznikiem rewitalizacji. Około 40% mołdawskich miast ma już opracowane takie plany, a kolejne są przygotowywane.  

Działania na rzecz rewitalizacji miast w Mołdawii są prowadzone przez Przedstawicielstwo Fundacji Solidarności Międzynarodowej w Kiszyniowie wraz z partnerami lokalnymi i współfinansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych w ramach polskiej współpracy rozwojowej.