Nic tak nie motywuje do działania, jak zobaczenie na własne oczy efektów, do których się dąży. Ukraińscy partnerzy odpowiedzialni za reformę szkolnictwa zawodowego przyjechali do Polski, żeby zobaczyć jak ten system działa u nas. Program EU4Skills, wspierający reformę oświaty zawodowej w Ukrainie, trwa od 2019 roku, ale teraz nasi partnerzy nabrali wiatru w żagle. Co ich najbardziej zainspirowało w polskim systemie kształcenia zawodowego?

Do Warszawy i Gdańska przybyli ukraińscy parlamentarzyści, przedstawiciele Ministerstwa Edukacji i Nauki, osoby zajmujące się reformą szkolnictwa zawodowego w siedmiu pilotażowych obwodach Ukrainy: czerniowieckim, lwowskim, mikołajowskim, połtawskim, równieńskim, winnickim i zaporoskim.

Tematem wizyt, które odbywały się od 10 do 16 października, była „Współpraca międzyresortowa na rzecz kształcenia zawodowego”. Jak ta „międzyresortowość” przejawiła się w programie?
Na spotkaniach z trzema ministerstwami (Edukacji i Nauki, Funduszy i Polityki Regionalnej oraz Rodziny i Polityki Społecznej) ukraińscy goście poznali dokładnie m.in. ramy prawno-organizacyjne polskiego systemu kształcenia zawodowego, sposoby jego finansowania i instrumenty wsparcia rozwoju, interwencje polityki rozwojowej w obszarze kształcenia zawodowego oraz politykę rynku pracy i praktyczne zastosowanie jego monitoringu.

Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego poinformował m.in. o miejscu kształcenia zawodowego w polityce regionu i jego wsparciu, a Wojewódzki Urząd Pracy w Gdańsku o monitorowaniu potrzeb rynku pracy oraz roli wojewódzkich i powiatowych rad rynku pracy w odniesieniu do kształcenia branżowego. Z kolei w urzędach Miasta Stołecznego Warszawy i Miasta Gdańska nasi goście poznali politykę i działania władz miejskich w obszarze kształcenia zawodowego.

Przedstawiciele Instytutu Badań Edukacyjnych przedstawili natomiast polską metodologię badań absolwentów szkół zawodowych i sposób prognozowania popytu na zawody, a organizacja „Pracodawcy Pomorza” –  mechanizmy wsparcia praktyk zawodowych uczniów szkół branżowych.

Hitem okazały się wizyty w czterech szkołach, w których uczestnicy mogli zobaczyć nie tylko nowoczesne wyposażenie i metody pracy z uczniami, lecz także kumulację i odzwierciedlenie efektów polityk i działań wszystkich wyżej wymienionych szczebli i instytucji. Odwiedzone szkoły to: w Gdańsku – Zespół Szkól Samochodowych im. 1 Brygady Pancernej oraz Zespół Szkół Morskich, a w Warszawie – Zespół Szkól nr 34 im. Mieszka I, kształcący w zawodach technik budownictwa, technik technologii drewna i technik fryzjerstwa, oraz Technikum Kinematograficzno-Komputerowe, uczące takich zawodów jak technik realizacji nagrań i nagłośnień, technik informatyki i programista.

 

Wzorce do adaptacji

Co przede wszystkim zainspirowało ukraińskich gości w polskim systemie i co by chcieli wprowadzić u siebie? Najważniejsze to:

– że ta układanka działa, że jest synergia – współdziałanie wszystkich podmiotów, oraz że pracodawcy mają wpływ na to, czego uczy się w szkołach;

– że istnieje spójny system kwalifikacji zawodowych, w którym do każdego zawodu są przypisane 2-3 poziomy kwalifikacji. Każdy zawód jest logicznie powiązany z kwalifikacjami i pracodawca wie, jakich umiejętności spodziewać się po absolwencie;

– że Polska przeznacza dużo pieniędzy na kształcenie zawodowe i że jego finansowanie pochodzi z różnych źródeł, m.in. z budżetu centralnego, wojewódzkiego, samorządowego, z Unii Europejskiej;

– że istnieje system zachęt dla pracodawców, którzy otrzymują refundację kosztów za przyjmowanie uczniów na praktyki, na opłacenie instruktora, organizację szkoleń;

– że w tym systemie szkoły ze sobą współpracują, umożliwiając np. korzystanie z wyposażenia i nowoczesnego sprzętu;

– że system doradztwa zawodowego dla uczniów jest obligatoryjny;

– że dużą wagę w Polsce przywiązuje się do kształcenia dorosłych, stałe doszkalanie i zdobywanie nowych kwalifikacji.

Ivan Pykus (Іван Пикус), przedstawiciel Wydziału Edukacji i Nauki Wojewódzkiej Administracji Państwowej we Lwowie, uczestnik wizyty, napisał na swojej stronie na Facebooku: „Ogólnie szkolnictwo zawodowe jest w Polsce elastyczne i innowacyjne, także dzięki wielu projektom z Unii Europejskiej. (…) Zdaniem samych Polaków, reforma edukacji zawodowej na początku nie była łatwa, ale w ostatnich latach zachodzą naprawdę pozytywne zmiany. Nam zalecają wszystko dobrze przewidzieć i zbudować stałą strategię z niezawodnymi narzędziami wsparcia”.

Mocna strona

Wizytacja szkół, prezentacje, niekończące się rozmowy z polskimi oświatowcami i kilkudniowe oddalenie od swojego kraju pozwoliły ukraińskim partnerom spojrzeć na swój system z dystansem. Pozwoliły głębiej wejrzeć, porównać, przeanalizować i we własnych zasobach docenić to, co jest, znaleźć mocne strony.

Chodzi o to, że zarządzanie edukacją zawodową w Polsce, w tym zakładanie szkół, odbywa się na poziomie powiatów, a zarządzanie na poziomie ministerstw i województw ogranicza się do spraw strategicznych. A w Ukrainie odbywa się to na poziomie regionów, co goście uznali za korzystniejsze i bardziej efektywne m.in. i dla zaspokojenia potrzeb rynku pracy i planowania ścieżek kariery przyszłych uczniów szkół zawodowych.

To był kolejny krok w reformie

Dostosowywanie oferty edukacyjnej szkół zawodowych do potrzeb rynku pracy jest jednym z zadań programu EU4Skills. To także jedno z głównych wyzwań reformy w Ukrainie, która będzie miała wpływ na życie dziesiątek tysięcy absolwentów szkół zawodowych. Pakiet zadań w programie EU4Skills, wdrażanych przez Fundację, jest jednak znacznie większy i obejmuje m.in.:

– stworzenie i rozwój systemu informacji o rynku pracy;

– opracowanie regionalnych planów działań w zakresie szkolnictwa zawodowego;

– budowę systemu  poradnictwa zawodowego;

– poprawę mechanizmów finansowania szkolnictwa zawodowego.

Co już zrobiliśmy?

Razem z ukraińskimi partnerami Fundacja dokonała analizy sytuacji szkolnictwa zawodowego w pilotażowych obwodach, wypracowała metodologię oraz wsparła proces tworzenia i oficjalnego przyjęcia strategii rozwoju szkolnictwa zawodowego. Metodologię tworzenia tych strategii, zatwierdziło już ukraińskie Ministerstwo Oświaty i Nauki i rekomenduje do wdrożenia innym obwodom Ukrainy.

Dokonana została analiza systemu finansowania szkolnictwa zawodowego pokazująca jego mankamenty oraz proponująca rozwiązania, takie jak różnicowanie kosztów nauczania w zależności  od grup zawodów, powiązanie finansowania z rynkiem pracy i współfinansowaniem przez przedsiębiorców.

Nasi eksperci opracowali dokument programowy „Orientacja zawodowa w Nowej Ukraińskiej Szkole”, który stał się  podstawą do uruchomienia usług orientacji i poradnictwa zawodowego w całym systemie oświatowym Ukrainy. Opracowali podstawy programowe i modelowe programy dla realizacji  orientacji zawodowej w klasach I-IX. Powstały także podręczniki dla uczniów i poradnik metodyczny dla nauczycieli dotyczący orientacji zawodowej dla klas I-IV oraz V-IX szkół podstawowych, a kolejny – dla uczniów klas X-XII– jest w przygotowaniu.

W grudniu 2020 r. została uruchomiona platforma informacyjna o potrzebach rynku pracy w Ukrainie, dostępna na Portalu Krajowych Służb Zatrudnienia. Fundacja przebadała blisko 6000 przedsiębiorstw wszystkich rodzajów działalności gospodarczej ze wspomnianych siedmiu regionów objętych programem. Interaktywna baza umożliwia prześledzenie wyników z wykorzystaniem wielu zmiennych, m.in. wielkości zatrudnienia w podziale na sektory, regiony czy określone zawody.

Uwzględniono także informacje o przewidywanej liczbie nowych miejsc pracy i kwalifikacjach wymaganych przez pracodawców w poszczególnych regionach Ukrainy. Osoby szukające pracy mogą sprawdzić, w którym z regionów potrzebni są pracownicy o posiadanych przez nich umiejętnościach, czy podjąć decyzję o przebranżowieniu się.

Latem 2021 r. badania zostały powtórzone na ponad dwa razy większej liczbie pracodawców i objęły 13 000 przedsiębiorstw. Uaktualnione dane pojawią się na platformie już w grudniu. Pokażą one zapewne rysującą się tendencję zmian na rynku pracy. Ponadto przeprowadzono dwie tury badań losów absolwentów szkół zawodowych. Zarówno wyniki badania absolwentów, jak i pracodawców, zostały szeroko rozpropagowane w regionach Ukrainy i wykorzystane przez szkoły w kształtowaniu oferty edukacyjnej.

EU4Skills –  program wspierający kształcenie zawodowe w Ukrainie – jest finansowany ze środków Unii Europejskiej i jej państw członkowskich: Niemiec, Finlandii, Polski i Estonii. Łączna kwota dofinansowania programu to 58 mln euro.
Celem programu, poza dostosowaniem edukacji zawodowej do potrzeb rynku pracy, jest zwiększenie skuteczności wprowadzanych reform, poprawa jakości i uatrakcyjnienie oferty szkół zawodowych, szkolenie kadry zarządzającej i nauczycieli szkolnictwa zawodowego oraz modernizacja wybranych ośrodków kształcenia zawodowego w siedmiu ww. obwodach pilotażowych.
Czas trwania programu: lata 2019-2023.
Program jest realizowany przez Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ), Kreditanstalt für Wiederaufbau (KfW) oraz instytucje z krajów wspierających program, w tym z Polski – Fundację Solidarności Międzynarodowej.